جایگاه اصلی زعفران

 

عده ای  از پژوهشگران منشا و جایگاه تاریخی زعفران را ایران می دانند و عده ای مانند  پرفسور محمد یوس تینگ  نیز بر این نظر هستند  که جایگاه اولیه آن کشمیر هند بوده و از آنجا به ایران و یونان قدیم برده شده است.

اما برابر نظر استاد براکریتی گوبتا  اولین بار زعفران در دوره امپراتوری پارسی حدود 500 سال قبل از میلاد وارد کشمیر هند شده است.اما در دوره امپراتوری مغول بصورت انبوه از ایران به کشمیر و منطقه بامبور کاروا در شرق سریناگار آورده شده است و از این دوره تا کنون کشت زعفران در کشمیر ادامه داشته است.

نظریه دیگری بر این باور است که قرن دوازده میلادی  خواجه مسعود والی و شیخ شریف الدین‌ برای اولین بار این محصول را در کشمیر رونق داده اند. اگرچه  زعفران کشمیر گران ترین زعفران جهان است اما این گیاه یکی از جذابیت های ویژه ایران به شمار می آید و هیچ جای دیگری نخواهد توانست زعفران ایران را به چالش بگیرد.

در فرهنگنامه های غربی فرضیه های غلطی در مورد ریشه نام و جایگاه زعفران وجود دارد ولی  مستندات موجود  قدیمی ترین کاربرد زعفران را  را منطقه قدیم ماد ایران و در همسایگی آن آشور می دانند،

نخستین بار زعفران به وسیله ایرانیان در دوره معاویه در نواحی شام  معرفی شده است، سپس کاشت زعفران در شمال افریقا  و اندلس (اسپانیای اسلامی) وصقلیه (سیسیل) رواج یافت و اقوام ایرانی همچون رستمیان و بنوطبری در انتقال فرهنگ زعفرانکاری  مؤثر بودند. این گیاه رنگی و گرانبها، همراه با گونه هایی ارزشمند مانند  زیره کوهی ، خار انگبین(خار عسل ساز)، شاهتره، پسته کوهی، ریواس و بیخ (گیاهی برای شیرینی سازی)  بصورت وحشی در کوههای منطقه قائنات وجود داشته و مورد استفاده  پزشکان و طبیبان سنتی بوده است و در کتب طب سنتی و از جمله در کتاب شفای ابوعلی سینا از آنها نام برده شده است  اما معلوم نیست از چه زمانی به عنوان یک گیاه صنعتی،کشت و  بومی شده است. زعفران  می تواند هم در خانواده گل (نیلوفر) و هم در خانواده سبزیجات (پیاز)  و هم  جزو ادویه جات ( بهارات)محسوب شود. این گیاه  بدون ساقه است و ریشه آن مانند  پیاز است  که 12 سال عمر مفید دارد. غنچه گل زعفران در شب هنگام در سرمای بین 5- 10 درجه  از درون زمین بالا می آید و با طلوع آفتاب پر می گشاید و به شکل نیلوفر آبی 6 پر در می آید.به همین دلیل گمان می رود تعدادی از گلهایی  حجاری را که در تخت جمشید بنام نیلوفر آبی  می‌شناسند شاید گل باز شده زعفران باشد.

درعصرهخامنشیان(جمشیدیان) زعفران برای تزئین گرده های نان ومعطر کردن خوراکها به کار می رفته است. فردیناند یوستی ضمن شرح زندگانی داریوش نوشته است: "شاه ایران تن خود را روغنی معطر می مالید که عبارت بود از مخلوط روغن آفتاب گردان که در پیه شیر پخته و با زعفران و شیره خرما تهیه می‌شد". در دوره پارتها زعفران ایران به چین، یونان و روم رفته است. در عصر ساسانیان کاشت زعفران در قم و بون نیز رایج گردیده است . در همان روزگار زعفران در در رنگ و جوهر کتابت و پرداخت کاغذهای گران قیمت کاربرد پیداکرد. از انواع مرکب  گلبرگ آبی و کلاله قرمز زعفران برای نوشتن عنوان فرمانها و نامه های سلاطین و خلیفگان و امرا، و همچنین در نوشتن عنوانها و سرفصل کتابها ، نامه ها  و نیز در نگاره ها، نقش های حاشیه  و متن استفاده می شده است. افزون بر اینها در نوشتن  دعاهای مقدس و همچنین جن زدایی و طلسم های خاص بر روی کاغد و پارچه و گاهی کفن، تذهیب و فرشبافی ، نقاشی و خوشنویسی مرکب زعفران به کار می رفته است .

در منابع پهلوی زعفران با نام پارسی (کرکم) ثبت شده است. در یک ترجمه بندهش "کرکم" جزو اسپرغم ها یا عطرها یا گیاهان خوشبوی به حساب آمده، و در ترجمه دیگری از این کتاب، زعفران در شمار گیاهان رنگ کننده پارچه ذکر شده است. کلمه "کرکم" در نوشته ها و سروده های فارسی در موارد بسیار اندک ذکر شده است، اما کلمه زعفران با همه خصلتها و خصوصیات و خواص نباتیش مورد توجه دقیق بسیاری از ادبا و نویسندگان و شاعران و طبیهای قدیم قرار گرفته است.  

منبع: همشهری آنلاین