رکود بازار بر جان زرشک کاران خراش می زند

یاقوت سرخ ؛ غریبه در تجارت برون مرزی

روزنامه خراسان جنوبی 21 فروردین 1397

–خراسان جنوبی 98 درصد زرشک جهان را تولید می کند و رقیبی در تولید این محصول به طور کامل ارگانیک کشاورزی ندارد اما برای این که بتواند به اقیانوس تجارت جهانی راه یابد در کنار خلاقیت و نوآوری که در تولید این محصول باید به کار گرفته شود لازم است ابتدا زرشک به جهانیان شناسانده شود و ضرورت این کار نیز به بازاریابی و بازارشناسی های تجار و فعالان اقتصادی بر می گردد.

ناشناخته بودن این محصول در جهان سبب شده است تا همیشه زرشک کاران برای فروش محصولی که مطابق با اقلیم خراسان جنوبی است به ویژه در این سال هایی که نامهربانی آسمان با خراسان جنوبی شدت یافته است و تنها محصولی است که توانسته در برابر قهر طبیعت مقاومت نشان دهد ، با فراز و فرودهایی مواجه شوند. 

 طوری که گاهی قیمت این محصول به واسطه صادرات به بازارهای جهان خوب می شود و زرشک کاران نیز امیدوار می شوند و به امید فروش بهتر درد تیغ تیز شاخه های این محصول خاص منطقه را به جان می خرند اما گاهی آن قدر بازار راکد می شود که اگر مجبور نباشند تن به فروش این محصول که با زحمت فراوان برداشت کرده اند نمی دهند.
در ماه های پایانی سال گذشته بازار زرشک راکد بود طوری که عده ای از خریداران و دلالان اشباع بودن بازار کلان شهرهایی مانند مشهد و تهران را دلیل سنگینی بازار عنوان می کردند و بیشتر زرشک کاران نتوانستند زرشک خود را قبل از سال بفروشند و پول آن را به درد مخارج شب عید خود بزنند. اکنون بیشتر زرشک کاران در فصل کشت و کار و به اصطلاح در فصل باغ بیل زنی هستند و برای پرداخت هزینه های تیلر زنی و کارگران نیاز به نقدینگی دارند و حالا هم که می خواهند زرشک خود را بفروشند تا مرهمی بر زخم هایشان باشد این یاقوت های سرخ یا چندان خریداری ندارد و یا دلالان آن را با قیمت بسیار اندکی می خرند طوری که گاهی تفاوت قیمت به شش تا هفت هزارتومان نسبت به سال قبل می رسد و همین قیمت پایین ، کشاورزان را از فروش محصولی که با زحمت فراوان به دست آورده اند منصرف می کند.
این در حالی است که به گفته تجار و فعالان اقتصادی تا زمانی که دانه های یاقوت فام زرشک خراسان جنوبی به اقیانوس تجارت جهانی راه نیابد وضعیت زرشک کاران همین خواهد بود مگر این که در سالی که با نام حمایت از کالای ایرانی نام گرفته حمایت ها از سرمایه گذاران و فعالان تجاری به سمت و سوی نوآوری و بازاریابی سوق یابد و از همه مهم تراین که محصول یکتای زرشک ، که خراسان جنوبی تنها پرچم دار تولید این محصول ارگانیک و خاص است به جهانیان شناسانده شود.  
داد زرشک کاران نیز در این برهه از زمان به واسطه نیازی که به پول آن دارند از سنگینی و رکود حاکم بر بازار است و اشاره ای به کاهش شش تا هفت هزار تومانی قیمت هر کیلو از این محصول نسبت به سال قبل دارند. به گفته یک کشاورز در روستای مهمویی سال قبل هر کیلو زرشک تمیز نشده و یا به اصطلاح با برگ را 20 هزار تومان می خریدند اما امسال حداکثر قیمت 13 تا 14 هزار تومان است و زرشک های پلویی و تمیز شده که هرکیلو  27 تا 28 هزار تومان به فروش می رسید اکنون کمتر از 20 هزار تومان قیمت دارد.
براتی دلیل رکود و سنگینی بازار را متوقف شدن صادرات این محصول و اشباع شدن بازار آن در کلان  شهرهایی چون تهران و مشهد اعلام می کند و به این موضوع اشاره دارد که با برپایی بازارچه های نوروزی و نوروزگاه ایران در تعطیلات عید نوروز برخی از زرشک کاران با بسته بندی این محصول توانسته اند کمی از زرشک خود را به فروش برسانند اما عمده زرشک آن ها باقی مانده و لازم است برای این که پولی دستشان را بگیرد همه محصول را یک جا بفروشند.
از سوی دیگر دلالان و واسطه ها نیز در این برهه از زمان کمتر به سراغ زرشک کاران می آیند و اگر هم محصول آن ها را بخرند به صورت مدت دار است چون بازار سنگین است و کسبه کلان شهرها به واسطه پایان یافتن فصل سفر ، جنس آن ها را نمی خرند این درحالی است که در این برهه از زمان بیشتر زرشک کاران نیاز به نقدینگی دارند و اگر بخواهند به صورت مدت دار و با قیمت پایین آن را بفروشند ترجیح می دهند همچنان آن را در انبارها و سالن های زرشک خشک کنی حتی تا رسیدن به فصل محصول جدید که حدود شش ماه فاصله است نگهدارند.
به گفته برخی از این کشاورزان ، در ماه های پایانی سال گذشته و برای عرضه این محصول به بازارهای نوروزی ، دلالان به دنبال زرشک کار بودند اما اکنون چون کشاورزان  نیاز به نقدینگی دارند آن ها به دنبال دلالان هستند تا بتوانند محصول خود را به فروش برسانند. آن طورکه زرشک کاران مطلع اند از سه ماه قبل قیمت زرشک خیلی پایین آمده است و روز به روز نیز کمتر می شود.
البته این موضوع را نیز باید در نظرداشت تا نیامدن نوبرانه زرشک به بازار یعنی تا آبان هنوز کشاورزان می توانند زرشک های پفکی را نگه دارند.
یکی از واسطه های خرید زرشک در روستاها هم می گوید نیاز بازار مصرف کم شده است و مبادی فروش این محصول که بیشتر کلان شهرهای مشهد و تهران است چندان تقاضایی برای خرید زرشک ندارد به همین دلیل بازار راکد و سنگین است.
به گفته حسینی تا شروع فصل سفرهای تابستانی و نیاز دوباره بازارها قیمت زرشک همچنان پایین خواهد بود. به علاوه چون صادرات زرشک متوقف شده است رکود هم بربازار این محصول حاکم است و باید تا فصل تابستان صبر کرد شاید در این فصل کمی بازار تکان بخورد و قیمت زرشک افزایش یابد.
سئوال اینجاست که چرا باید یگانه محصول جهانی خراسان جنوبی دچار رکود شود و زرشک کاران مجبور به فروش این محصول با قیمت های پایین و اندک باشند با وجود زحمت فراوانی که برای آن متقبل می شوند ؟  رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی بیرجند دلیل عمده رکود حاکم بر بازار زرشک را بازاریابی نامطلوب و ناشناخته بودن این محصول در بازارهای جهانی می داند و می گوید: تا زمانی که پنجره بازارهای جهانی به روی این محصول ارگانیک گشوده نشود و زرشک همچنان در جهان ناشناخته باقی بماند وضعیت زرشک کاران و بازار این محصول همین خواهد بود و تغییری در آن حاصل نخواهد شد.
مهندس«احتشام» راه چاره خروج از این بن بست را حمایت از صادرکنندگان با مشوق های صادراتی ، ورود سرمایه گذاران به زنجیره فراوری استاندارد و مورد پسند بازار اعلام و اذعان می کند: تا زمانی که برای رفع این چالش ها چاره اندیشی نشود این محصول همچنان در بازارهای جهانی ناشناخته باقی خواهد ماند و درجا خواهد زد.
به گفته وی زرشک تنها محصول ارگانیک و سالم در جهان است که خراسان جنوبی میدان دار تولید این محصول در ایران و دنیاست اما کمتر کسی از این داروخانه و خاصیت های وافری که دارد مطلع است و آن را می شناسد.
تولید پول از دانه دانه زرشک
این فعال اقتصادی در حوزه زرشک و زعفران استان می افزاید: اگر این محصول ناشناخته فراوری شود از دانه دانه آن می توان پول در آورد و شغل در خراسان جنوبی ایجاد کرد اما حیف که هیچ حمایتی از این کالا و محصول ایرانی انجام نمی شود. «احتشام» معتقد است امسال که سال حمایت از کالای ایرانی نام گرفته است می توان با صدور محصول ایرانی مانند زرشک به بازارهای جهانی اهداف این شعار را تحقق بخشید.
وی دلیل رکود بازار زرشک را توقف صدور این محصول به بازار جهانی اعلام می کند که لازم است بازار شناسی لازم با صدور این محصول از سوی فعالان اقتصادی انجام شود تا بتوان به آینده این محصول مزیت دار خراسان جنوبی امیدوار بود.
«خراسان جنوبی» پنجم بهمن سال قبل نیز در گزارشی با عنوان «خاردر دست یاقوت کاران/سود در جیب واسطه گران» به وضعیت بازار زرشک پرداخت واشاره ای به این موضوع داشت که  کار هر سال واسطه ها و دلالان است درست زمانی که روستاییان خراسان جنوبی در سال هایی که تغییر اقلیم و قهر طبیعت ادامه دار شده است و بیشتر نیاز به نقدینگی دارند، آنان کمتر اقدام به خرید زرشک و تنها ممر درآمد بیشتر روستاییان استان می کنند.
این اقدام خریداران و واسطه ها در کلان شهرها به ویژه مشهد سبب می شود تا بازار محصول مزیت دار زرشک استان با رکود مواجه شود و کشاورزان مجبور شوند محصولی را که یک سال برای آن زحمت کشیده اند به قیمت پایین بفروشند تا باز هم مثل همیشه جیب دلالان پر تر شود و دست کشاورزان زحمتکش بدون نقدینگی و عایدی بماند. چند روز مانده به سال نو خریداران برای خرید زرشک به بازار ورود می کنند و شاید با قیمت بالاتری نسبت به قیمت فعلی این کار را انجام دهند اما چون باز هم زرشک را به صورت مدت دار می خرند دردی از کشاورز دوا نمی شود و دستش برای شب عید و سال نو خالی می ماند.
برخی از واسطه ها و خریداران زرشک دلیل رکود حاکم بر بازار این محصول را اشباع بودن بازار آن در این موقع از سال می دانند که سبب شده است تا قیمت زرشک افت کند و درآمد لازم را از این محصول نداشته باشند.
به علاوه سفارش دهندگانی هم که از کارگاه های زرشک پاک کنی این محصول را مطالبه می کنند چک مدت دار می دهند و تا زمانی که وصول شود بیش از یک سال زمان می برد پس به گفته آن ها سرمایه گذاری این چرخه از محصول زرشک هم نیاز به حوصله دارد زیرا آن ها چک های وصول نشده زیادی دارند که معلوم نیست خریداران چه زمانی اقدام به پاس کردن آن خواهند کرد.
لازم به یادآوری است که خراسان جنوبی قطب تولید این محصول خاص و ویژه به حساب می آید زیرا 98 درصد تولید زرشک کشور را به خود اختصاص داده است و در این دو دهه خشکسالی حاکم بر استان تنها محصولی است که جایگزین خوبی برای محصولات پرآب خواه دیگر شده است و سطح زیر کشت آن در بیشتر نقاط استان رو به افزایش نهاده است طوری که 14 هزار و 228 هکتار باغ زرشک در خراسان جنوبی موجود است و سالانه 14 هزار و 999 تن محصول از این سطح زیرکشت تولید می شود.
رئیس اتاق بازرگانی،صنایع، معادن و کشاورزی بیرجند  در این گزارش اشاره ای به این موضوع داشت که کشاورزان خراسان جنوبی جزو محروم ترین قشر در کشور هستند و قوت لایموت آن ها نیز به دلیل حضور مستمر قهر طبیعت، همین زرشک است پس باید دولت برای بازگرداندن حیات و زندگی به این قشر محروم همان طور که اقدام به خرید توافقی زعفران کرد این کار را برای زرشک هم انجام می داد. مهندس«احتشام» با اشاره به رکود بازار زرشک گفت: اگر در اجرای طرح هایی مانند خرید توافقی زعفران، هدف حمایت از کشاورز است چرا این طرح برای زرشک به اجرا در نیامد پس معلوم است که در اجرای طرح هایی مانند خرید توافقی زعفران باز هم واسطه ها برد کردند زیرا بیشتر محصول زعفران خراسان جنوبی به صورت مثقال و از نوع دختر پیچ است و این نوع زعفران را تعاون روستایی به عنوان متولی این کار از زعفران کاران نمی خرد.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان هم گفت این استان با بیش از 14 هزار و 228 هکتار باغ زرشک و تولید سالانه 14 هزار و 999 تن، 98 درصد زرشک تولیدی کشور را در اختیار دارد.
مهندس« هاشم ولی پور مطلق» برداشت این محصول را در سال زراعی 96، 18 هزار تن اعلام کرد و ادامه داد: 15 هزار و 13 هکتار از باغ‌های خراسان‌جنوبی زیر کاشت زرشک است که 12 هزار و 839 هکتار آن بارور است. وی با بیان این که در استان ۲۵ هزار خانوار در کاشت، داشت و برداشت فعالیت می‌کنند، افزود: از این میزان برداشت زرشک، دو هزار و 700 میلیارد ریال عاید کشاورزان استان می‌شود.